A   

 .

ADRES WYDAWNICZY – dane o miejscu wydania, wydawcy oraz roku wydania i druku umieszczone na dole karty tytułowej, na jej odwrocie lub w metryczce.

 .

AKAPIT – wcięcie, odstęp pierwszego wiersza tekstu od lewego marginesu, a także samodzielny fragment tekstu ujęty między dwoma wcięciami.

 .

ANEKS – dodatek, załącznik uzupełniający tekst główny zamieszczony na jego końcu.

 .

ARKUSZ DRUKARSKI – określona liczba stron druku mieszcząca się na jednostronnie zadrukowanym arkuszu papieru.

 .

AUTOR – twórca dzieła literackiego, naukowego, dzieła sztuki, dzieł technicznego.

.

  B  

 

BELETRYSTYKA – utwory literatury pięknej, twórczość prozatorska obejmująca powieści, nowele, opowiadania, reportaż literacki.

.
BIBLIOFIL – miłośnik, znawca kolekcjoner książek.

.
BIBLIOGRAFIA – uporządkowany według określonych kryteriów spis dokumentów, zawierający najważniejsze dane o każdym z nich.

.
BIBLIOTEKA – instytucja, która zajmuje się gromadzeniem, przechowywaniem i udostępnianiem materiałów bibliotecznych oraz informuje o materiałach bibliotecznych (swoich i obcych).

.
BIOGRAFIA  – opis życia i działalności jakiejś osoby, zwłaszcza kogoś wybitnego; życiorys.

.
BLOK KSIĄŻKI (wkład książki, trzon książki) – to szereg arkuszy drukarskich zebranych według swej kolejności, z ilustracjami i tablicami, zszyte i sklejone, ale bez okładek.

.
BOOKCROSSING – idea nieodpłatnego przekazywania książek poprzez pozostawianie ich w miejscach publicznych, jak również w miejscach celowo utworzonych tzw. półkach bookcrossingowych. po to, by znalazca mógł je przeczytać i przekazać dalej.

.
BROSZURA – książka o objętości do 48 stron.

.

  C   

 .

CYMELIA – bardzo cenne, rzadkie druki lub rękopisy odpowiednio chronione i przechowywane, często trzymane w sejfie bibliotecznym
.

CZASOPISMO – wydawnictwo periodyczne lub nieregularne ukazujące się nie częściej niż 2 razy w tygodniu.

 .

  D  

 

DEDYKACJA – wypowiedź na temat osoby, której autor poświęca swoje dzieło umieszczona zwykle na pierwszej stronie, bądź tuż po tytule.

DIGITALIZACJA (ucyfrowienie) – oznacza wprowadzenie do pamięci komputera tradycyjnych drukowanych lub rękopiśmiennych materiałów bibliotecznych metodą skanowania. Po skanowaniu dokonuje się obróbki cyfrowej, w wyniku której materiały nadają się do upublicznienia w bibliotece cyfrowej.

.

DODRUK – dodatkowy druk danego wydania książki.

.

DOKUMENT – utrwalony na nośniku materialnym zapis myśli ludzkiej, przeznaczony do rozpowszechniania. Dokumenty mogą być:

• graficzne (pismo, cyfry, nuty)
• oglądowe (mapy, obrazy, fotografie)
• audiowizualne(nagrania, filmy.

.

DRUK ULOTNY – dokument o objętości do 4 stron o doraźnym i krótkotrwałym przeznaczeniu, rozpowszechniany masowo bezpłatnie, np. ulotki reklamowe.

.

  E  

 .

E-BOOK (książka elektroniczna) – treść zapisana w formie elektronicznej, przeznaczona do odczytania za pomocą odpowiedniego urządzenia; cyfrowa wersja książki, rozpowszechniana głównie przez Internet.
.

EKSLIBRIS – artystycznie skomponowany znak własnościowy książki. Najczęściej ma postać kartki z napisem obejmującym imię i nazwisko lub nazwę instytucji oraz z symboliczny element graficzny właściciela i wklejana jest na odwrocie przedniej okładki.
.

ERRATA – wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych w książce w trakcie druku lub bezpośrednio po jej wydrukowaniu, dołączony do każdego egzemplarza nakładu, najczęściej w postaci oddzielnej kartki.
.

   F  

 .

FAKSYMILE – reprodukcja, która jest podobna do dokumentu oryginalnego tak bardzo, jak to możliwe pod względem zawartości, formy i wyglądu, ale niekoniecznie o tych samych rozmiarach.

.
FILIGRAN – widoczny pod światło znak wodny, wykonywany podczas produkcji papieru. Pełnił rolę znaku własnościowego, godła papierni. Filigran to również technika służąca zdobieniu opraw dawnych ksiąg srebrnym, złotym wzorem giętym z delikatnego drutu.

.
FINALIK – rysunek umieszczony na końcu książki lub każdego rozdziału.

.
FISZKA – kartka do sporządzania notatek.

.
FOLIACJA – numerowanie poszczególnych kart dokumentu.
.

  G  

 

GAZETA – wydawnictwo periodyczne ukazujące się codziennie lub co najmniej 2 razy w tygodniu, zawierające informacje o bieżących wydarzeniach.

.

GŁÓWNI WSPÓŁTWÓRCY KSIĄŻKI – osoby lub instytucje mające wpływ na zawartość książki, np. ilustrator, tłumacz.

.

GRZBIET – fragment łączący okładkę z blokiem książki. Jest formowany przez trzon książki, może być ozdobny, często zawiera tytuł dzieła.

.

  H  

 

HASŁO – wyraz lub wyrażenie wysunięte na czoło pozycji i decydujące o zaszeregowaniu ich w słowniku, encyklopedii, katalogu, bibliografii itp.

.

  I  

.

ILUMINACJA – malarstwo książkowe, dawne zdobnictwo początkowo inicjałów, później bardziej dekoracyjnych wzorów.

.

INDEKS (skorowidz) – spis pomocniczy umieszczony na końcu dokumentu. Zestawia w sposób skrócony zawarte w dokumencie informacje i kieruje do nich za pomocą odsyłaczy wskazujących właściwe stronice. Do najczęściej stosowanych należą indeksy nazw osobowych, tytułowy, nazw geograficznych, rzeczowy.

.

INICJAŁ – ozdobna pierwsza litera tekstu lub rozdziału wyróżniająca się wielkością i kształtem, czasem kolorowa i bogato zdobiona.

.

INKUNABUŁ – stary druk wydany do 1500 r. włącznie, który wyglądem naśladował książki rękopiśmienne.

.

INSTYTUCJA SPRAWCZA – instytucja patronująca wydaniu książki, czyli podejmująca inicjatywę wydawniczą, sprawująca nadzór merytoryczny nad jej wydaniem.
.

  K  

 

KAPITALIKI – czcionki liter o wyglądzie dużych liter (wersalików), ale mające szerokość i grubość małych liter tekstowych. Stosuje je się zwykle dla wyróżnienia np. nazwisk, terminów.

.

KAPITAŁKA – barwna tkanina doklejona do górnego i dolnego brzegu grzbietu książki, wzmacniająca sklejone lub zszyte arkusze w bloku książki.

.

KARTA KATALOGOWA – opis dokumentu sporządzony na specjalnym blankiecie lub w komputerze; zawiera dane o książce pochodzące ze strony tytułowej i metryczki.

.

KARTA TYTUŁOWA – karta na początku książki podająca podstawowe informacje o książce: autora, tytuł, nazwiska współtwórców, adres wydawniczy.

.

KARTOTEKA – uporządkowany zbiór kart informacyjnych ułożonych według określonych kryteriów, zawierających opis fragmentu książki lub artykułu z czasopisma.

.

KATALOG BIBLIOTECZNY – opisy książek i innych dokumentów gromadzonych w bibliotece sporządzone na kartach katalogowych, uporządkowanych w sposób ułatwiający ich wyszukiwanie (alfabetyczny, tytułowy, przedmiotowy, rzeczowy).

.

KODEKS – jedna z form książki w formie zbioru kart złączonych (szytych, klejonych) na jednym z brzegów nazywanym grzbietem książki.

.

KSIĄŻKA – dokument piśmienniczy opublikowany jako wydawnictwo zwarte; może mieć formę kodeksu, skoroszytu, teki z luźnymi kartami, zwoju lub harmonijki.

 .

  M  

 

MANUSKRYPT (rękopis) – księga napisana ręcznie.

.
MATERIAŁY INFORMACYJNO – POMOCNICZE – części książek, które ułatwiają korzystanie z dzieła, np. słownik użytych terminów, wykaz skrótów, tabel itp.

.
MATERIAŁY UZUPEŁNIAJĄCE TEKST GŁÓWNY – części książek, które niezbędne są do zrozumienia tekstu głównego lub zawierające informacje dotyczące jego fragmentów, np. przypisy, tablice, tabele, ilustracje, aneksy.

.
METRYCZKA DRUKARSKA (stopka drukarska) – szczegółowe dane umieszczone na odwrocie karty tytułowej lub na końcu druku informujące o kolejności wydania, nazwie wydawnictwa, podająca szczegółowe informacje wydawnicze i drukarskie.

.
MIEJSCE WYDANIA – miejscowość będąca siedzibą wydawcy książki.

.
MINIATURA – malarska dekoracja książkowa; w średniowieczu określano tym mianem malarskie kompozycje przedstawiające postacie.

.
MOTTO – cytat poprzedzający utwór lub rozdział, umieszczony tam przez autora, jako myśl przewodnia nawiązująca do treści dzieła.

.

  N  

.

NADTYTUŁ – dodatek do tytułu występujący w dokumencie ponad tytułem.

 .

NAKŁAD – wszystkie egzemplarze jednego wydania wyprodukowane w tym samym czasie lub w toku tego samego procesu drukarskiego.

 .

NAKŁADCA – instytucja lub osoba finansująca druk wydania.

 .

  O  

.

OBWOLUTA – okładzina (koszulka) z papieru nakładana na okładkę. Pierwotnie pełniła funkcję ochronną, obecnie – ozdobną, promocyjną
i identyfikującą.

.
ODSYŁACZ – znak graficzny (gwiazdka, litera lub liczba) odsyłająca do przypisu wyjaśnienia opatrzonego takim samym znakiem. Odsyłacz może prowadzić do innego terminu (np. zob.-zobacz, por.-porównaj stosowane w encyklopediach, słownikach).

.
OKŁADKA – twarda lub półtwarda część zewnętrzna książki składająca się z czterech stron i przyklejona do grzbietu. Pełni kilka funkcji: ochronną, ozdobną oraz informacyjną, często podaje informacje o autorze i tytule.

.
OPASKA – wąski pasek papieru opasający okładkę i pełniący funkcję informacyjno-reklamową.

.
OPIS KATALOGOWY – podane w ustalonej kolejności cechy książki wyraźnie ją charakteryzujące i odróżniające od innych, wypisane ze strony tytułowej i metryczki, umieszczone w odpowiednich miejscach karty katalogowej. Główne zasady i szczegółowe zalecenia sporządzania opisu bibliograficznego ustalają polskie normy bibliograficzne.

 .

  P  

.

PAGINACJA – numerowanie poszczególnych stron dokumentu.

.
PALIMPSEST – rękopis sporządzony na pergaminie uprzednio już zapisanym, z którego wcześniejszy tekst usunięty został ze względów oszczędnościowych. Niekiedy pergamin zapisywany był nawet trzykrotnie.

.
PAPIRUS – materiał pisarski otrzymywany z trzciny papirusowej, używany powszechnie w starożytności.

,
PERGAMIN – materiał, na którym można pisać, wyrabiany ze skór zwierzęcych.

.
PIERWODRUK – pierwsze drukowane wydanie jakiegoś dzieła.

.
PODTYTUŁ – dodatek do tytułu, zwykle wyjaśniający sens tytułu właściwego lub jego uzupełniający umieszczony pod tytułem właściwym.

.
POSŁOWIE – uwagi zamieszczane na końcu większego dzieła literackiego przez autora, redaktora lub wydawcę, który wyjaśnia zagadnienia niezwiązane bezpośrednio z treścią książki, ale nawiązujące do jej treści lub okoliczności powstania.

.
PRZEDMOWA (wstęp) – tekst wprowadzający w treść książki lub podający okoliczności jej powstania. Przedmowa może być: autorska, honorowa, od wydawcy, redaktora, tłumacza, wydawnictwa.

.
PRZEDMOWA  HONOROWA – tekst o charakterze formalnym uświetniającym wydanie jakiejś książki. Pisana jest przez osoby znane, uświetniające swoim nazwiskiem dany tytuł.

.
PRZYPISY – komentarze, objaśnienia lub uzupełnienia tekstu głównego powiązane z nim za pomocą odsyłaczy, umieszczone na dole strony, na końcu rozdziału książki.
.

  R  

.

RĘKOPIS – dokument graficzny (z wyjątkiem obrazów) wykonany ręcznie niezależnie od nośnika i techniki, w tym także maszynopis niepowielany.

 .

  S  

.

SERIA – wydawnictwo ciągłe składające się z wydawnictw zwartych (książek) o indywidualnych tytułach, połączone wspólną nazwą serii, numerowane lub nienumerowane w jej obrębie.

.
SPIS TREŚCI – zestawienie, zawartości książki, obejmujące wszystkie jej elementy w kolejności, w jakiej w dziele występują z podaniem stronic, na których się zaczynają. Pełni rolę przewodnika po zawartości książki.

.
STARODRUK – dokument piśmienniczy opublikowany od 1501 do 1800 roku włącznie.

.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA – znak cyfrowy lub cyfrowo – literowy umieszczony na książce i określający miejsce jej przechowywania w bibliotece.

.

  T  

 .

TYTUŁ – nazwa występująca na dokumencie, służąca do jego identyfikacji i odróżniające go często (choć nie zawsze) od każdego innego dokumentu.

.
TYTULATURA – ogół danych służących do identyfikacji wydawnictwa, umieszczonych w przypadku czasopisma i gazety na pierwszej stronie, w przypadku książki – na karcie tytułowej i w metryce.

 .

  W   

.

WERSALIKI – duże litery alfabetu.

.
WSPÓŁTWÓRCY KSIĄŻKI – osoby/instytucje przygotowujące dzieło do publikacji.

.
WSTĘP – tekst umieszczony na początku utworu; napisany przez autora, wydawcę, tłumacza lub inną osobę; zawiera informacje dotyczące powstawania utworu oraz jego problematyki.

.
WYDANIE – zespół egzemplarzy książki mających taką samą treść i szatę graficzną, wydanych przez tego samego wydawcę w obrębie jednej inicjatywy wydawniczej.

.
WYDAWCA – osoba lub instytucja odpowiedzialna za proces wydawniczo-produkcyjny książki i jej rozpowszechnianie.

.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE – wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu, ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami opatrzonymi wspólnym tytułem i zwykle oznaczonymi numerycznie (zeszyty, tomy, roczniki).

.
WYDAWNICTWO PERIODYCZNE – wydawnictwo ciągłe ukazujące się w określonych odstępach czasu.

.
WYDAWNICTWO ZWARTE – wydawnictwo ukazujące się od razu jako całość lub którego zakończenie zostało z góry przewidziane.

.
WYKLEJKA – podwójna karta, przy pomocy której blok książki zostaje przytwierdzony do okładki (jedna karta do zewnętrznej strony bloku, druga – do wewnętrznej strony okładki).

.
WZNOWIENIE (reedycja) – każde następne, po pierwszym opublikowanie danego dzieła (może zawierać zmiany w stosunku do poprzedniego wydania).

 .

  Z  

.

ZWÓJ – najwcześniejsza postać książki w formie długiej wstęgi nawiniętej na dwa drążki.

 

  Ż  

.

ŻYWA PAGINA – informacja na górze każdej strony m.in. o tytule dzieła, tomie, rozdziale, itp. W publikacjach naukowych na stronie parzystej (lewej) umieszcza się nazwisko autora, zaś na stronie prawej – tytuł dzieła. W encyklopediach, słownikach i leksykonach pierwsze lub pierwsze i ostatnie hasło umieszczone na danej stronie.

.

.

Opracowano na podstawie:
1. Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski; Wrocław, Ossolineum 1971
2. Słownik języka polskiego. T. I-III; PWN, Warszawa 1981
3. www.sternik.bn.org.pl
4. https://pl.wikipedia.org

.